Discussie: Is een universeel basisinkomen nodig door de opkomst van AI?

dinsdag, 10 juni 2025 om 6:58

De discussie over universeel basisinkomen (UBI) krijgt door de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) een nieuwe impuls. Wat eerst vooral een sociaal experiment was, wordt nu gezien als een mogelijke noodrem in een wereld die steeds minder werk biedt. Hieronder een uitgebreid overzicht van de verschillende punten.

Discussie in Amerika

Twee invloedrijke stemmen botsen over de impact van AI op werk en bestaanszekerheid. Ditmaal in Amerika.

Senator Bernie Sanders wijst op een alarmerende voorspelling van de CEO van Anthropic: de helft van alle instapbanen op kantoor zou binnen vijf jaar verdwijnen door AI. Hij pleit voor een eerlijke verdeling van de AI-winst: “Laat het niet alleen Wall Street ten goede komen.”

Tegelijkertijd veegt investeerder David Sacks het idee van een universeel basisinkomen van tafel. Volgens hem projecteren progressieven hun “post-economische droom” op AI, waarin niemand meer werkt en iedereen overheidssteun krijgt. “Dit is hun fantasie; het gaat niet gebeuren,” stelt hij scherp.

De botsing toont hoe AI de oude UBI-discussie nieuw leven inblaast: gaat technologie werk vervangen, of schept het juist nieuwe kansen — en wie profiteert ervan?

Onder de afbeelding vind je 7 punten om over na te denken.

1. Waarom AI UBI opnieuw op de politieke agenda zet

AI-systemen zoals ChatGPT, Copilot en Claude vervangen snel white‑collar taken, van schrijven tot klantenservice. Zo blijkt dat generatieve AI al 43 % van alle huidige banen kan uitvoeren.
Bedrijven als Klarna en IBM hebben al ingrijpende banenafslankingen doorgevoerd: bij Klarna verving AI 700 klantenservice‑medewerkers.
Analisten van PFCC en Sociaal-Economische Raad waarschuwen dat AI kan leiden tot een “two‑speed economy”, met hogere lonen voor AI‑vaardigen en onzekerheid voor anderen.

2. Wat zeggen data en studies over AI en banen?

De generatieve AI-revolutie zorgt deels voor jobs evolutie: sommige rollen verdwijnen, andere ontstaan. AI-slimme medewerkers profiteren vaak meest.
Elon Musk waarschuwt dat “geen enkele baan nodig is” in een AI‑dominerende wereld, wat een van oorsprong utopisch beeld versterkt.
Een rapport van OpenAI toont dat AI‑gestuurd UBI de onmiddellijke stress reduzert, maar niet op de lange termijn bijdraagt aan hogere werkparticipatie of opleiding.

3. Voordelen van UBI in AI‑tijdperk

Financieel vangnet. UBI biedt basiszekerheid bij baanverlies.
Ruimte voor omscholing en ondernemerschap.
Vermindering van administratieve rompslomp – geen complexe toeslagen meer.
Technologie-inkomsten herverdelen: een AI-belasting kan UBI bekostigen.
Mentaal welzijn. Pilots tonen minder stress en meer mentale ruimte .

4. Kritische kanttekeningen

Hoge kosten. UBI vereist forse belastingverhogingen of AI-royalty’s.
Werkprikkels. Kritici waarschuwen voor desinteresse in betaald werk.
Beperkte langetermijneffecten. Studies tonen dat UBI niet automatisch leidt tot betere scholing of gezondheid.
Structurele ongelijkheid. Zonder bredere hervormingen versterkt UBI de kloof tussen AI-eigenaren en -ontvangende burgers.

5. Alternatieven en aanvullingen

AI‑eigendomsmodel: speciale AI‑licenties of robotbelasting om inkomsten te spreiden.
Progressieve AI-belasting + winstdeling via winstbelasting of royalty’s uit AI‑produkten.
Investeren in onderwijs en omscholing van laaggeschoolden naar AI‑complementaire rollen.
Publiek of coöperatief eigendom van AI-systemen, naast regulering en democratische controle.

6. Wat leert Europa en Nederland hiervan?

Al meer dan 160 pilots wereldwijd, waaronder in EU landen, met positieve effecten op armoedebestrijding, maar weinig bewijs voor massale werkverandering.
In Nederland zijn UBI-achtige discussies gaande: toeslagen, bijstand en lokaal experimenten. Ook in de wetenschap klinkt advies voor gecombineerde oplossingen.

7. Wat nu?

De opkomst van AI plaatst de discussie over een universeel basisinkomen in een nieuw licht. Het idee van een vast, onvoorwaardelijk inkomen wordt steeds vaker genoemd als mogelijke reactie op de veranderende arbeidsmarkt, maar vormt slechts één van de opties.

Een brede aanpak lijkt noodzakelijk om sociaal-economische stabiliteit te waarborgen in een AI-gedreven toekomst. Mogelijke bouwstenen daarvan zijn:

Een combinatie van maatregelen, zoals UBI, AI-gerelateerde belastingen en vormen van inkomensherverdeling.
Gerichte investeringen in onderwijs en omscholing, met focus op AI-vaardigheden en complementaire menselijke kwaliteiten.
Beleid en toezicht om technologische vooruitgang maatschappelijk te verankeren en economische ongelijkheid te beperken.
Een andere optie is: er hoeft niets drastisch te veranderen. AI verovert een positie in de wereldmarkt en in de levens van mensen, net als andere technologische ontwikkelingen. De wereld draait door, met een extra laagje technologie waar veel mensen gebruik (of misbruik) van maken. Net als altijd.

De vraag is niet alleen of UBI er moet komen, maar hoe samenlevingen zich kunnen voorbereiden op een arbeidsmarkt waarin technologie een steeds grotere rol speelt. De toekomst vraagt om open debat, vernieuwend beleid en een heroverweging van het sociaal contract.