Het boemerangeffect van AI: bedrijven nemen eerder ontslagen werknemers weer aan

In een recent artikel van Business AM komt een opvallende trend aan het licht: bedrijven die werknemers hebben ontslagen in de veronderstelling dat kunstmatige intelligentie hun taken zou overnemen, nemen diezelfde werknemers nu weer in dienst.

Het enthousiasme rond AI en automatisering leidde er de afgelopen jaren toe dat organisaties de verwachting hoog hadden gespannen. Veel bedrijven zagen AI als een manier om snel kosten te besparen en efficiënter te opereren, wat in sommige gevallen resulteerde in massale ontslagen. Volgens het artikel blijkt echter dat deze verwachtingen in de praktijk vaak te optimistisch waren. Uit een analyse van meer dan 2,4 miljoen werknemers bij 142 bedrijven wereldwijd blijkt dat heraanwervingen na ontslag met 5,3% zijn gestegen: een duidelijk signaal dat de vervanging door AI niet altijd vlekkeloos verloopt.

Werkplek­analist Visier noemt dit het zogenoemde “boemerangeffect”: de ontslagen werknemers keren terug wanneer blijkt dat menselijke expertise nog steeds cruciaal is, of wanneer AI-implementaties vertraging oplopen, complexer blijken of juist veel extra ondersteuning nodig hebben.

Het artikel wijst op twee belangrijke oorzaken voor deze omkeer. Ten eerste werd de menselijke factor deels onderschat. Senior managers overschatten volgens Visier de capaciteiten van AI of onderschatten de ondersteunende werkzaamheden die mensen nog moesten blijven doen — bijvoorbeeld het voorbereiden, integreren of bijsturen van AI-systemen. Ten tweede blijkt uit onderzoek van onder andere het Massachusetts Institute of Technology (MIT) dat 95 % van de bedrijven die AI inzetten nog geen substantieel rendement hebben gerealiseerd, ondanks jaren van investeringen.

Een illustratief voorbeeld is het Zweedse fintechbedrijf Klarna: het vertrekpunt was dat minder personeel nodig zou zijn dankzij AI, maar nadat de plannen misliepen, werd een deel van het ontslagen personeel opnieuw in dienst genomen.

Voor werknemers betekent dit dat de AI-transitie minder rechtlijnig verloopt dan vaak gedacht: wie werd ontslagen in de overtuiging dat een machine de functie sneller of beter zou overnemen, ziet soms dat menselijk werk opnieuw nodig blijkt. Voor organisaties is het een signaal dat automatisering niet automatisch vervanging betekent, en dat de kosten, inspanning en tijd voor integratie vaak hoger uitvallen dan vooraf voorzien.

Daarnaast is er de impact op cultuur, vertrouwen en reputatie: wanneer organisaties personeel laten gaan op basis van een belofte van automatisering, en later terugkrabbelen, kan dat leiden tot intern wantrouwen of demotivatie.

Het artikel benadrukt dat bedrijven bij het inzetten van AI niet alleen moeten focussen op technologie, maar ook op planning, transformatie en verandering van taken. Het afrondingspunt is duidelijk: voordat grote personeelsmaatregelen worden genomen op basis van automatiseringsverwachtingen, is een grondige analyse nodig van wat AI wel en niet kan, én hoe dat zich vertaalt in concrete werkzaamheden.

Voor nu toont de trend dat de automatiseringsgolf meer complexiteit kent dan snelle vervanging. Het boemerangeffect laat zien dat in de praktijk mensen nog steeds onvervangbaar zijn, al verandert de manier waarop zij werken dan misschien wel.