'Death by AI' in 2026: Aansprakelijkheid, rechtszaken en de toekomst van AI-veiligheid

woensdag, 17 december 2025 om 19:32

In 2026 waarschuwen toonaangevende analisten dat de wereld niet alleen technologische vooruitgang zal vieren, maar in steeds meer gevallen ook geconfronteerd zal worden met de ernstige gevolgen van kunstmatige intelligentie (AI) die faalt in situaties waar menselijke veiligheid op het spel staat.

Gartner, een wereldwijd erkend onderzoeksbureau, voorspelt dat tegen het einde van 2026 meer dan 2.000 rechtszaken of claims zullen zijn ingediend rond wat zij noemen “death by AI”: gevallen waarin AI-faalkosten hebben geleid tot schade, ernstig letsel of zelfs dodelijke uitkomsten door onvoldoende risicobeheersing en veiligheidsmaatregelen.

Deze prognose klinkt futuristisch, maar hij is diep verbonden met de realiteit van hoe AI al in kritieke sectoren wordt ingezet: zelfrijdende voertuigen, medische diagnostiek, financiële systemen en autonome besluitvorming. Terwijl veel bedrijven AI omarmen voor efficiency en innovatie, toont de voorspelling dat juridische aansprakelijkheid een van de krachtigste drijfveren voor verandering zal worden.

In dit artikel onderzoeken we wat “death by AI” betekent, welke sectoren het meeste risico lopen, hoe de juridische kaders zich ontwikkelen en wat organisaties kunnen doen om aansprakelijkheid te voorkomen.

Wat betekent “Death by AI”?

De term “death by AI” wordt gebruikt om incidenten aan te duiden waarbij een AI-systeem faalt met ernstige of fatale gevolgen voor mensen. Dit kan zowel letterlijk zijn, bijvoorbeeld een ongeluk met een autonoom voertuig, als figuurlijk, zoals een AI-medisch systeem dat een verkeerde diagnose stelt waardoor een patiënt ernstige schade oploopt.

Het is belangrijk om hierbij twee lagen te onderscheiden:

Fysieke schade ofverlies van leven – bijvoorbeeld een zelfrijdende auto die een verkeersongeval veroorzaakt door verkeerde interpretatie van sensorgegevens.
Juridische en financiële schade – zoals verkeerde beslissingen van AI-algoritmen in financiële systemen die enorme verliezen veroorzaken voor klanten of organisaties.

Hoewel de term in de media soms sensationalistisch klinkt, verwijst hij naar een groeiend juridisch en ethisch debat. Gartner voorspelt dat het aantal claims dat verband houdt met AI-risico en -falen boven de 2.000 zal uitkomen tegen het einde van 2026, voornamelijk door systemen die zonder voldoende guardrails zijn ingezet.

Waarom neemt de aansprakelijkheid toe?

Snelle adoptie van AI in kritieke toepassingen

AI wordt al ingezet in sectoren waar fouten directe gevolgen hebben voor de menselijke veiligheid:

Autonome voertuigen worden getest en ingezet op openbare wegen. Hoewel technologie enorme voordelen belooft voor verkeersveiligheid, zijn er incidenten geweest waarbij systemen niet adequaat konden reageren op onverwachte situaties.
Medische AI ondersteunt artsen bij diagnose en behandeling. AI-systemen kunnen sneller grote hoeveelheden data analyseren, maar missen soms context of nuance, wat kan leiden tot foutieve aanbevelingen.
Financiële AI beheert risico’s, voorspelt markttendensen en neemt automatisch beslissingen die miljarden kunnen beïnvloeden.

Wanneer deze systemen falen zonder duidelijke menselijke controle, ontstaan gaten in verantwoordelijkheden: wie is aansprakelijk, de ontwikkelaar, de gebruiker of de organisatie die het systeem heeft ingezet?

Voorbeelden van AI-gerelateerde incidenten

Hoewel het aantal volledig rechtsgeldige “death by AI” zaken nog relatief beperkt is in vergelijking met Gartner’s toekomstige prognose, zijn er al concrete gevallen die de urgentie illustreren:

Chatbots en dodelijke uitkomsten

Er zijn juridische claims aangespannen tegen AI-chatbotplatforms na ernstige incidenten waarbij gebruikers dodelijke schade leden nadat AI-systemen sociaal en emotioneel verkeerd reageerden op kwetsbare personen. In sommige zaken oordeelden rechtbanken dat de kwestie doorgang kon vinden omdat er onvoldoende guardrails waren om te voorkomen dat de chatbot gevaarlijke adviezen gaf of emotioneel schadelijke interacties aanzette.

Autonome voertuigen en beslissingsfouten

Testprogramma’s voor autonome voertuigen zijn meerdere malen betrokken geweest bij ongevallen waarin het AI-systeem menselijke interacties verkeerd interpreteerde. Deze incidenten hebben geleid tot onderzoeken, recalls en claims van schade door betrokken personen.

Gezondheidszorg en foutieve diagnoses

Er zijn gevallen gerapporteerd waarin AI-ondersteunde diagnostische systemen medische beoordelingen fout interpreteerden, waardoor behandelingen werden vertraagd of onjuist waren voorgesteld. Dit kan leiden tot ernstige complicaties voor patiënten en daardoor tot claims tegen de zorginstelling en technologische leveranciers.

Juridische kaders en aansprakelijkheid

De snelle opkomst van AI heeft de bestaande wetgeving op veel gebieden onder druk gezet. Traditionele aansprakelijkheidsregels waren primair ontworpen voor menselijke fouten of defecte producten waarvan de werking begrijpelijk en controleerbaar was. AI introduceert een nieuwe uitdaging: een black box die beslissingen neemt zonder volledige transparantie in hoe die beslissingen tot stand komen.

1. Productaansprakelijkheid versus systeemfouten

Oude wetgeving maakt vaak onderscheid tussen productaansprakelijkheid (fysieke defecten) en fouten in dienstverlenging. AI valt ergens tussen deze categorieën in — het is geen fysiek product dat kapot gaat, maar een samengesteld systeem dat kan falen door ontwerpfouten, trainingsdata-bias, of onvoorziene omstandigheden. Dit maakt juridische claims ingewikkelder.

2. Transparantie en Explainability

Rechters en regelgevers eisen steeds vaker dat bedrijven kunnen aantonen hoe en waarom een AI-systeem bepaalde beslissingen neemt. Systemen die niet transparant zijn (de zogenaamde “black box”-modellen) lopen een groter risico op juridische claims omdat het moeilijker is om verantwoordelijkheid te duiden

3. Regionale verschillen in regelgeving

AI-wetgeving verschilt wereldwijd. In de Europese Unie werkt men aan risico-gebaseerde regels zoals de AI-Act, die verplichtingen stelt aan ontwikkelaars en gebruikers afhankelijk van risiconiveau. In andere regio’s zijn wetten minder ver, wat leidt tot ongelijke aansprakelijkheidsrisico’s voor internationale spelers.

De impact van rechtszaken op bedrijven

Verhoogde juridische kosten en reputatieschade

Voor organisaties die AI inzetten zonder robuuste governance kunnen rechtszaken enorme financiële en reputatieschade betekenen. Claims kunnen niet alleen schadevergoedingen eisen, maar ook leiden tot strenge publieke en regelgevende evaluaties.

Strictere regelgevingsdruk

Gartner en andere analisten voorspellen dat het groeiende aantal “death by AI” claims niet alleen tot rechtszaken zal leiden, maar ook tot strengere AI-regelgeving wereldwijd. Organisaties zullen gedwongen worden om te investeren in compliance, audits en risicoanalyses zonder dit als optie te kunnen beschouwen.

Preventie: Hoe bedrijven risico’s kunnen verminderen

Het voorkomen van aansprakelijkheid begint met het erkennen dat AI-veiligheid en ethiek geen optionele extra’s zijn maar fundamentele randvoorwaarden voor implementatie.

1. Bouw AI-veiligheid en governance in bij ontwikkeling

Organisaties moeten processen hebben voor risicoanalyse gedurende de hele levenscyclus van AI-systemen, van ontwerp en training tot implementatie en monitoring. Dit omvat technische guardrails om ervoor te zorgen dat systemen in veilige grenzen blijven handelen.

2. Explainability en transparantie

Het vermogen om beslissingen van een AI-systeem te verklaren is cruciaal. Dit helpt niet alleen bij debugging en optimalisatie, maar ook bij juridische verdediging door aan te tonen dat het systeem op een begrijpelijke en controleerbare manier functioneert.

3. Compliance met opkomende regelgeving

Bedrijven moeten anticiperen op veranderende AI-wetten zoals de EU AI-Act, nationale AI-wetten, en sectorale regels. Compliance teams moeten samenwerken met AI-ontwikkelaars om te zorgen dat systemen voldoen aan zowel technische als ethische standaarden.

4. Mens-in-de-lus waar nodig

In risicovolle sectoren, zoals gezondheidszorg en transport, kan het noodzakelijk zijn om beslissingen van AI-systemen altijd door een mens te laten verifiëren voordat deze worden uitgevoerd. Dit vermindert aansprakelijkheidsrisico’s en plaatst een menselijke verantwoordingslaag.

5. Educatie en risicobewustzijn

Organisaties moeten medewerkers trainen in zowel de mogelijkheden als beperkingen van AI-technologieën, zodat beslissingen reflectiever worden genomen en potentiële risico’s eerder worden onderkend.

Wetenschappelijke inzichten en bredere context

De risico’s van AI-aansprakelijkheid zijn niet alleen een juridische kwestie; ze zijn ook onderwerp van academisch onderzoek. Studies over juridische risico’s van generatieve AI tonen aan dat bestaande aansprakelijkheidsmodellen vaak ontoereikend zijn en dat wetgeving moet evolueren om zowel ontwikkelaars als gebruikers van AI te beschermen.

Academische literatuur over AI en aansprakelijkheid benadrukt ook de noodzaak van multidisciplinaire benaderingen, waarbij juridische experts samenwerken met technologische en ethische specialisten om veilige en verantwoorde AI-systemen te bouwen.

De balans tussen innovatie en veiligheid

AI biedt onmiskenbaar enorme voordelen: van betere medische diagnoses tot efficiëntere logistiek en gepersonaliseerde diensten. Maar zonder aandacht voor veiligheid, ethiek en wettelijke aansprakelijkheid kunnen dezelfde systemen enorme schade veroorzaken.

Gartner’s prognose dat er tegen het einde van 2026 meer dan 2.000 claims rond “death by AI” zullen zijn ingediend benadrukt dat innovatie zonder risicoanalyse niet houdbaar is. Bedrijven moeten veiligheid en ethiek centraal stellen in hun AI-roadmaps, niet alleen om rechtszaken te vermijden, maar ook om publieke vertrouwensbreuken en regelgevende sancties voor te zijn.

Conclusie

De toekomst van AI in 2026 belooft ongekende technologische vooruitgang. Maar met grote kracht komt grote verantwoordelijkheid. Wanneer autonome systemen fouten maken in kritieke contexten, kunnen de gevolgen levensveranderend zijn. Gartner’s voorspelling van duizenden rechtszaken rond “death by AI” onderstreept een fundamenteel punt: veiligheid, ethiek en aansprakelijkheid zijn geen zaken om later te overwegen, maar moeten vanaf dag één worden geïntegreerd in AI-ontwikkeling en -gebruik.

Organisaties die deze realiteit negeren riskeren niet alleen juridische claims en financiële schade, maar ook verlies van vertrouwen van klanten en maatschappelijke legitimiteit. De toekomst van AI is er een waarin technologie en menselijke waarden hand in hand moeten gaan.