5 harde lessen uit het welvaartrapport van Peter Wennink: waarom Nederland nú moet investeren in reskilling en AI

Nederland staat aan de vooravond van een ingrijpende economische en maatschappelijke transformatie. Digitalisering en kunstmatige intelligentie (AI) zullen de arbeidsmarkt fundamenteel veranderen, met massaontslagen én nieuwe kansen als onvermijdelijk gevolg. Die boodschap staat centraal in het langverwachte welvaartrapport van kabinetsadviseur Peter Wennink, voormalig topman van ASML. Zijn analyse is helder: zonder grootschalige reskilling, stevige investeringen en ongemakkelijke keuzes dreigt Nederland zijn technologische en economische positie te verliezen.

Volgens Wennink zijn de eerste tekenen van structurele baanverliezen door digitalisering al zichtbaar. De recente reorganisaties bij ABN AMRO zijn volgens hem geen incident, maar een voorbode. “Ik kan je verzekeren, er komen er meer,” stelt hij bij de presentatie van zijn rapport. Automatisering, datagedreven processen en AI-toepassingen maken functies overbodig, vooral in administratieve en kennisintensieve beroepen. Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe banen, maar die vragen andere vaardigheden.

Om die verschuiving op te vangen, noemt Wennink reskilling een van de drie cruciale pijlers voor talentontwikkeling, naast excellent onderwijs en het aantrekken van buitenlands talent. Het gaat daarbij niet om kleine functiewisselingen, maar om fundamentele overstappen tussen sectoren. Volgens Wennink moeten werknemers zich voorbereiden op bewegingen van kantoorfuncties naar bijvoorbeeld zorg, energie of techniek. Dat vereist een arbeidsmarkt die flexibeler is ingericht dan nu het geval is.

De snelheid waarmee technologie de arbeidsmarkt verandert, botst met bestaande structuren. Volgens Wennink zijn fiscale regelingen, opleidingsmodellen en subsidies onvoldoende aangepast aan deze nieuwe realiteit. Hij pleit voor gerichte fiscale prikkels voor bedrijven om actief in reskilling te investeren. Zonder structurele aanpassingen blijven omscholingstrajecten versnipperd en onvoldoende schaalbaar.

Naast talent wijst Wennink op een tweede grote rem: infrastructuur. AI vraagt om enorme hoeveelheden data en rekenkracht, maar Nederland loopt hier vast. Van de 342 gemeenten willen er 340 geen datacenter binnen de eigen grenzen.

Dit zogenoemde ‘niet-in-mijn-achtertuin’-syndroom zorgt ervoor dat Nederland terrein verliest als datacentrumknooppunt aan steden als Frankfurt en Parijs. Europa beschikt bovendien slechts over vijf procent van de wereldwijde rekencapaciteit, wat volgens Wennink volstrekt onvoldoende is om AI-innovatie te dragen. Hij pleit daarom voor een Europese AI-gigafabriek.

De digitale transitie vraagt niet alleen om visie, maar ook om politieke durf. Nederland scoort laag op STEM-onderwijs en bungelt onderaan Europa wat betreft het aantal technische studenten. Voorstellen om bèta-opleidingen aantrekkelijker te maken, betekenen automatisch dat middelen elders moeten worden weggehaald. Ook regelgeving werkt innovatie tegen: start-ups vallen vaak buiten subsidies door strikte staatssteunregels, juist in de fase waarin ze die steun het hardst nodig hebben.

Om alle voorgestelde plannen te realiseren, is volgens Wennink tussen de 150 en 190 miljard euro nodig. Zonder die investeringen komen bestaande welvaartsvoorzieningen onder druk te staan.

Hij pleit daarom voor de oprichting van een nationale investeringsbank met 10 tot 20 miljard euro startkapitaal. Via internationale kapitaalmarkten kan dit bedrag worden vermenigvuldigd tot een veelvoud, gericht op vroege fase innovatie en randvoorwaardelijke infrastructuur waar de markt nog terughoudend is.

Het welvaartrapport van Wennink schetst een confronterend beeld. AI en digitalisering zijn geen abstracte toekomsttrends, maar krachten die nu al ingrijpen in werk, onderwijs en infrastructuur. Zonder grootschalige reskilling, investeringen en hervormingen verliest Nederland zijn concurrentiepositie. Zoals Wennink zelf concludeert: de oplossing is complex en doet pijn, maar niets doen is geen optie.