AI verovert de rechtszaal, maar juristen houden de rem erop

zaterdag, 12 juli 2025 om 8:10

De Rechtbank Rotterdam voerde een pilot waarbij AI werd ingezet als schrijfhulp voor een strafvonnis.

Cruciaal: de AI leverde alleen een concept van de strafmotivering, en alle uiteindelijke formuleringen en beslissingen bleken uitdrukkelijk afkomstig van rechters en griffiers. Dat is te lezen op de website.

Samenvattende lijst

AI hielp bij fòt schrijven van concept-strafmotivering, maar nam niet de beslissing – dat bleef bij rechters en griffier.
Alleen algemene feiten werden gedeeld met de AI-tool om privacy te waarborgen.
AI versnelde de tekstverwerking en gaf meer structuur, maar de pilot benadrukte de risico’s van openbare AI-toepassingen.
Een intern afgeschermd AI-systeem wordt onderzocht om veilig gebruik met vertrouwelijke informatie mogelijk te maken.
Landelijk AI-programma startte op 5 juni 2025, met focus op administratieve toepassingen buiten het rechterlijke domein.
Kernwaarden zoals onafhankelijkheid, onpartijdigheid en ethiek worden geborgd volgens EU-regels.
Er wordt gewerkt aan een afwegingskader en veilige infrastructuur, zoals beschreven in Jaarplan 2025.
Beslissingen blijven mensenwerk: geen 'robotrechter', AI blijft ondersteunend.

Uitgebreide toelichting

In de Rotterdam-pilot gaf AI een kladtekst voor de strafmotivering. Die tekst gaf structuur en snelheid, maar was formeel geen juridische beoordeling. Rechters en griffier leidden de tekst volledig in goede banen. Zij pasten de inhoud aan, voegden nuance toe en accepteerden alleen wat paste binnen hun oordeel en stijl. Daardoor bleef menselijke controle gewaarborgd, zoals de Rechtspraak benadrukt.

Toch erkent de organisatie dat gebruik van openbare tools risico’s met zich meebrengt. Daarmee bijt de pilot zich vast in twee pijlers: privacy (geen herleidbare data) en ethiek (geen zwarte doos waarin beslissingen verdwijnen) .

Op basis van deze leerervaringen is het landelijke programma opgezet, met prioriteit voor administratieve en low-risk toepassingen. Een chatbot, planningstools en samenvattingfunctionaliteit krijgen voorlopig voorrang – alles met ambities om stap voor stap AI-technologie te integreren zonder afbreuk te doen aan de kernwaarden van de rechtspraak .

Het proces wordt ondersteunt door een afwegingskader, zodat toekomstige AI-gebruikjes voldoen aan juridische, ethische en technische normen. Deze voorbereidingen lopen op dit moment in 2025, met daarna mogelijke uitrol naar afgeschermde AI-systemen – niet in de openbare AI-omgeving.

AI als schrijfassistent

AI genereerde een concepttekst voor de strafmotivering, die uitleg geeft over hoe de rechtbank tot haar oordeel kwam
Vervolgens beoordeelden en bewerkten rechters en griffier de tekst volgens de normale werkwijze – AI leverde sterke suggesties, geen beslissingen
Om privacy te waarborgen, werden alleen algemene feiten gedeeld met het AI-systeem – geen herleidbare persoonsgegevens

Resultaten van de pilot

Rechters en griffier rapporteerden dat AI de creatie van conceptmotiveringen versnelde en leidde tot duidelijkere structuur en consistentie
Toch bleek dat openbare AI-tools beperkt bruikbaar zijn vanwege privacy-, ethiek- en controlekwesties
Daarom wordt onderzoek gedaan naar een intern, afgeschermd AI-systeem dat justitiegebonden data veilig kan gebruiken

Landelijke AI-aanpak door de Rechtspraak

Op 5 juni 2025 startte de Rechtspraak een landelijk AI-programma met een duidelijke strategie
AI wordt voorlopig buiten het rechterlijke beslisproces ingezet – gericht op tools zoals chatbots, planning, dossieranalyse en samenvattingen
De strategie benadrukt het belang van onafhankelijkheid, transparantie, onpartijdigheid en ethiek, conform EU-verordening
Een afwegingskader voor toekomstige AI-toepassingen wordt momenteel ontwikkeld, zoals vastgelegd in het Jaarplan 2025