Nederlandse organisaties kiezen veiligheid boven innovatie bij AI-investeringen

dinsdag, 28 oktober 2025 om 16:00

Nederlandse bedrijven investeren fors in kunstmatige intelligentie (AI), maar doen dat vooral om risico’s te beperken en regelgeving na te leven, niet om te innoveren. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van IBM onder meer dan 3.500 senior zakelijke leiders in Europa, het Midden-Oosten en Afrika (EMEA). Waar organisaties elders AI steeds vaker strategisch inzetten om groei en transformatie te versnellen, overheerst in Nederland een cultuur van voorzichtigheid.

Voorzichtigheid boven vernieuwing

Bijna de helft (48%) van de Nederlandse senior leiders geeft aan dat hun AI-investeringen primair gericht zijn op risicobeperking en compliance. Daarmee scoort Nederland aanzienlijk hoger dan het EMEA-gemiddelde van 39%. Slechts 24% van de Nederlandse leiders ziet AI als middel voor innovatie of R&D, tegenover 38% in de rest van EMEA.

Volgens IBM weerspiegelt deze benadering een bredere nationale trend: Nederlandse bedrijven gebruiken AI vooral als verdedigingsmechanisme – om fraude, fouten of regelgevingsproblemen te voorkomen – in plaats van als aanjager van groei en concurrentievoordeel.

“De echte waarde van AI voor bedrijven gaat veel verder dan persoonlijke productiviteit,” zegt Evita Stoop, CTO van IBM Nederland. “Het draait om strategische transformatie. Nederlandse ondernemingen boeken al productiviteitswinst, maar zijn vergeleken met EMEA-organisaties terughoudender om AI structureel in hun bedrijfsvoering te integreren.”

Beperkte productiviteitswinst

Hoewel Nederlandse bedrijven vooruitgang boeken, blijft de meetbare productiviteitswinst achter bij het Europese gemiddelde. Waar in EMEA 47% van de leiders aanzienlijke productiviteitsverbeteringen rapporteert dankzij AI, ligt dat percentage in Nederland beduidend lager: slechts 29% ziet dat AI daadwerkelijk bijdraagt aan betere besluitvorming en kennisdeling.

In de rest van EMEA verwacht 41% van de organisaties binnen twaalf maanden rendement op AI-investeringen te realiseren, met verbeteringen in kostenbesparing (41%), tijdwinst (44%), hogere omzet (37%), medewerkerstevredenheid (42%) en klantloyaliteit (43%).

Nederlandse bedrijven lijken deze voordelen trager te realiseren, mede doordat ze AI-toepassingen minder vaak inzetten voor strategische vernieuwing of creatieve processen.

Sectoren die het meest profiteren

Volgens het IBM-onderzoek behalen vooral softwareontwikkeling en IT (32%), klantenservice (32%) en inkoop (27%) de grootste productiviteitswinsten door AI. Grote ondernemingen rapporteren vaker positieve effecten (72%) dan mkb-bedrijven (55%), terwijl publieke organisaties nog in een vroeg stadium verkeren: daar meldt eveneens slechts 55% een significante productiviteitsstijging.

Leiders noemen de belangrijkste voordelen van AI:

Hogere operationele efficiëntie (55%)
Verbeterde medewerkerscapaciteiten (48%) – vooral door het automatiseren van repetitieve taken en het vrijmaken van tijd voor strategisch of creatief werk.

Nederland loopt achter op AI-transformatie

Waar in EMEA gemiddeld 66% van de organisaties meldt dat AI al heeft geleid tot succesvolle transformaties, is dat in Nederland slechts 47%. Ook op het gebied van inclusieve en ethische AI-transformatie blijft Nederland achter: slechts 28% van de senior leiders noemt dit een prioriteit, tegenover 37% in EMEA.

Toch ziet IBM dat een groeiende groep Nederlandse organisaties AI strategisch begint in te zetten om hun businessmodellen te herontwerpen:

33% gebruikt AI om innovatietrajecten te versnellen of beslissingen te automatiseren;
40–45% is van plan dit binnen twee jaar te doen.

Bedrijven stappen over van periodieke planningscycli naar continu AI-gestuurd beslissen — een verschuiving die volgens IBM essentieel is voor toekomstige concurrentiekracht.

Medewerkers profiteren indirect

In heel EMEA geeft bijna de helft van de senior leiders (48%) aan dat AI de capaciteiten van medewerkers versterkt. Door de tijdwinst kunnen werknemers zich meer richten op creatieve, strategische en analytische taken:

38% ontwikkelt vaker nieuwe ideeën;
36% besteedt meer tijd aan strategische besluitvorming;
33% richt zich op creatieve werkzaamheden.

In Nederland verloopt die verschuiving langzamer, mede doordat AI hier vooral wordt gezien als risicotool in plaats van als productiviteitsmotor.

Belang van openheid en interoperabiliteit

Een opvallende uitkomst uit het IBM-onderzoek is dat openheid en transparantie in AI-systemen voor vrijwel alle organisaties cruciaal zijn.

85% van de leiders vindt transparantie essentieel voor ethisch gebruik van AI.
84% benadrukt het belang van interoperabiliteit – de mogelijkheid om AI-tools naadloos te integreren met bestaande IT-systemen.
Eveneens 85% wil flexibiliteit in leverancierskeuze, zodat organisaties AI-oplossingen kunnen aanpassen naarmate hun behoeften veranderen.

Volgens IBM duidt dit op een groeiend bewustzijn dat AI alleen duurzaam waarde kan leveren als het open, verantwoord en controleerbaar wordt toegepast.

Risico’s en belemmeringen

Tegelijkertijd blijven zorgen over veiligheid, privacy en ethiek de grootste obstakels voor bredere AI-adoptie.

65,5% van de respondenten noemt het risico op datalekken en onbetrouwbare outputs als grootste zorg;
65% wijst op technische complexiteit, met name de integratie van AI met verouderde (legacy) IT-systemen.

IBM benadrukt dat succesvolle AI-implementatie een combinatie vraagt van technologisch leiderschap en organisatorische volwassenheid. Zonder duidelijke governance-structuren en transparante processen dreigt de waarde van AI verloren te gaan.

Vijf aanbevelingen voor bestuurders

Om AI succesvol en verantwoord op te schalen, doet IBM vijf concrete aanbevelingen:

Ontwikkel een organisatiebreed AI-operating model – Creëer een duidelijke, gedeelde aanpak voor AI-transformatie, met meetbare doelen en verantwoordelijkheden.
Investeer in AI-vaardigheid en innovatiecultuur – Van bestuurskamer tot werkvloer: begrip van AI-tools is essentieel om kansen optimaal te benutten.
Omarm onzekerheid en snelheid – Bouw een bedrijfscultuur die experimenteren en snelle iteratie mogelijk maakt.
Begrijp en beheer AI-risico’s – Gebruik governance-tools om compliance-, reputatie- en operationele risico’s te monitoren.
Stel een AI-Board in – Dit orgaan bewaakt ethiek, risicobereidheid en verantwoord gebruik van AI-toepassingen.