AI in oorlog en defensie: De opkomst van autonome wapens en militaire AI

donderdag, 10 juli 2025 om 8:15

Een Oekraïense “moederschip-drone” doorkruiste op 1 juni 2025 ruim tweehonderd kilometer Russisch luchtruim, liet twee kleinere drones los die zelfstandig hun doelen uitkozen en ontplofte. Een mens bepaalde slechts het doeltype en de zoekzone: de finishing touch kwam van de algoritmen. AI defensie staat hiermee op een kantelpunt. Autonome wapens, cyberalgoritmen en logistieke AI-modellen veranderen de spelregels van oorlog en veiligheid sneller dan diplomatie of ethiek kan bijbenen.

Autonome drones en slimme wapens

Autonome wapens zijn systemen die zonder directe menselijke besturing doelen selecteren en vuren. Bekende voorbeelden zijn:

Kamikaze-drones die, zoals bij Operatie Spiderweb, radar ontwijken, zelf doelen locken en de “kill chain” in minuten afronden.
Modulaire grondrobots in Oekraïne, om te bouwen van munitie-tractor tot aanvalswagen door simpelweg een nieuwe module vast te klikken.
Robot-honden met geschutskoepel, door het Amerikaanse leger getest in het Midden-Oosten als mobiel anti-droneplatform.

De hardware is betaalbaar: voor minder dan 10.000 dollar kan een drone-team een doel raken dat vroeger miljoenen kostte. Software — beeldherkenning, routeplanning, zwerm-coördinatie — bepaalt het verschil tussen verkenning en dodelijke precisie.

AI als soldaat achter de computer

Niet elke AI vecht fysiek. Steeds vaker strijden algoritmen in het datadomein:

Cyberdefensie en –aanval: tijdens een Axios-hoorzitting benadrukten Amerikaanse beleidsmakers dat AI-gestuurde phishing al 4.000 % is toegenomen sinds generatieve modellen als ChatGPT. Defensie-organisaties trainen nu eigen algoritmen om anomale netwerkpatronen realtime te blokkeren.
Inlichtingenanalyse: AI doorspit satellietbeelden, radio-intercepties en open-source-data om verdachte troepenbewegingen of lanceerinstallaties sneller te markeren dan menselijke analisten ooit zouden kunnen.
Proactieve cybertraining: gesimuleerde aanvallen met onverwachte AI-gedragingen houden defensieteams scherp en verkorten de responstijd bij echte incidenten.

Zo wordt de digitale soldaat een even cruciaal wapen als zijn fysieke tegenhanger.

Strategie en planning met algoritmes

Commandanten beschikken tegenwoordig over dashboards die miljoenen variabelen verwerken: weer, munitievoorraad, vijandelijke patronen, morsedata. Deep-learning-modellen draaien iteraties van wargames, zoeken de optimale troepenbeweging en voorspellen waar logistieke knelpunten dreigen te ontstaan.

Een praktisch voorbeeld is de Defense Logistics Agency (DLA), die al 55 AI-modellen in productie heeft om materiaalstromen te voorspellen, risicoleveranciers te omzeilen en onderhoud te plannen voordat onderdelen falen. Dit versnelt bevoorrading, verlaagt kosten en houdt meer voertuigen inzetbaar.

Voordelen op het slagveld

Reactiesnelheid – algoritmen beslissen in milliseconden, een cruciaal voordeel tegen hypersonische dreigingen.
Minder eigen slachtoffers – onbemande systemen nemen gevaarlijke taken over, van mijnenruimen tot stedelijke verkenning.
24/7-alertheid – AI wordt niet moe, schakelt niet uit en verwerkt continu nieuwe data.
Kostenreductie – modulaire robots en software-defined drones zijn goedkoper te produceren én aan te passen.

Deze voordelen verklaren waarom landen met ernstige personeelskrapte of beperkt budget massaal naar AI grijpen.

Gevaren en ethische vragen

Het “kill-decision-dilemma” is de kern: mag een algoritme leven en dood bepalen? Fouten in gezichtsherkenning of sensorruis kunnen burgers tot doelwit maken. Een andere zorg is escalatie-automatisme: als twee autonome systemen tegelijk reageren op elkaars acties, kan een conflict sneller uit de hand lopen dan mensen kunnen ingrijpen.

Ook aansprakelijkheid is mistig. Is de programmeur, de bevelhebber of de dataset schuldig wanneer een AI-turret onschuldigen raakt? Bovendien dreigt een wapenwedloop: staten investeren nu om achterstand te voorkomen, wat de drempel tot gebruik verlaagt.

Regulering: loopt de wereld achter?

Bij de Verenigde Naties stemden 161 landen in november 2024 vóór een resolutie die bredere besprekingen over autonome wapens eist. Toch bestaat nog geen bindend verdrag. Grote mogendheden blokkeren strenge regels, terwijl ngo’s een ban op “killer robots” bepleiten.

NATO publiceerde in juli 2024 een herziene AI-strategie met principes voor “Responsible Use”, maar laat de deur open voor offensieve toepassingen zolang menselijke controle “passend” blijft.

Nederland volgt dat spoor: het Defensie-Witboek 2024 voorziet 2,4 miljard euro extra per jaar, met expliciete focus op drones, cyber-operations en AI-gedreven digitale transformatie. Tegelijkertijd steunen Den Haag en gelijkgestemde NAVO-partners de VN-oproep tot een juridisch kader. De praktijk ontwikkelt echter sneller dan de politiek; afspraken hobbelen achter de feiten aan.