Nederlandse overheden gebruiken nu 81 AI-toepassingen: snelle groei en zorgen over Amerikaanse modellen

woensdag, 03 december 2025 om 13:27

Het gebruik van generatieve AI door Nederlandse overheden is explosief gestegen: van 8 toepassingen in 2024 naar 81 in 2025. Vooral gemeenten gebruiken AI-chatbots voor informatieverwerking. TNO waarschuwt voor afhankelijkheid van Amerikaanse foundation models.

Het gebruik van generatieve AI binnen de Nederlandse overheid ontwikkelt zich razendsnel. Waar TNO in 2024 nog slechts acht operationele AI-toepassingen registreerde, staat de teller dit jaar op 81. De groei toont niet alleen de versnelling van digitale innovatie, maar ook de toegenomen behoefte aan ondersteuning bij informatieverwerking en administratieve processen.

De cijfers komen uit de nieuwste Overheidsbrede Monitor GenAI van onderzoeksinstituut TNO. Opvallend is dat bijna de helft van alle toepassingen inmiddels dagelijks wordt gebruikt.

Sterke groei bij gemeenten en ministeries

Volgens TNO zetten Nederlandse overheden, waaronder ministeries, provincies en vooral gemeenten, generatieve AI steeds breder in. Van de 81 toepassingen worden er 37 dagelijks gebruikt.

Gemeenten lopen voorop

Gemeenten gebruiken in totaal 34 AI-toepassingen, waarmee zij veruit de grootste groep vormen. Het gaat met name om chatbots en assistenten die helpen bij:

het beantwoorden van vragen,
het analyseren van documenten,
het opzoeken van relevante beleidsinformatie,
het automatiseren van eenvoudige administratieve taken.

Een voorbeeld is de Chatbot Virtuele Gemeente Assistent, die inmiddels door 25 gemeenten wordt ingezet en als opensource beschikbaar is.

AI vooral voor ondersteuning van medewerkers

Van alle toepassingen zijn 63 van de 81 bedoeld om ambtenaren te ondersteunen. Dit sluit aan bij de trend dat generatieve AI met name wordt gebruikt om werkdruk te verlagen en informatie sneller toegankelijk te maken.

Voorbeelden zijn:

ChatGPT-achtige generatieve assistenten,
domeinspecifieke chatbots zoals DefGPT, ontwikkeld door het ministerie van Defensie,
tools voor tekstanalyse en samenvatting van beleidsdocumenten.

Deze toepassingen worden gebruikt voor bredere taken of juist voor zeer specifieke workflows, zoals juridische analyses of dossieronderzoek.

Burgers hebben toegang tot 14 AI-toepassingen

Hoewel het merendeel van de AI-oplossingen intern wordt gebruikt, zijn er 14 toepassingen die direct door burgers worden bediend. Daarbij gaat het vrijwel altijd om gemeentelijke chatbots.

Deze chatbots helpen inwoners onder meer met:

het aanvragen van documenten,
het vinden van informatie over gemeentelijke regelingen,
het navigeren door digitale loketten.

Met de verdere professionalisering van opensource-modellen verwachten onderzoekers dat dit aantal snel zal stijgen.

Zorgen over afhankelijkheid van Amerikaanse modellen

TNO wijst in de monitor op een duidelijke trend: de foundation models achter de overheids-AI komen bijna volledig uit de Verenigde Staten.

Verdeling van modellen:

44 toepassingen (54%) gebruiken Amerikaanse foundation models, zoals OpenAI-, Google- of Anthropic-modellen.
34 toepassingen (42%) hebben een onbekende herkomst van het model.
Slechts 1 toepassing draait op een Nederlands model.
2 toepassingen maken gebruik van een model uit een andere EU-lidstaat.

Deze scheve afhankelijkheid wordt door TNO en beleidsmakers als risicovol gezien, omdat:

de overheid minder grip heeft op datakwaliteit en dataveiligheid;
updates en beleid van Amerikaanse bedrijven grote impact kunnen hebben;
Europese regelgeving (zoals de AI Act) vraagt om transparantie en controleerbaarheid.

Daarom onderzoeken overheidsinstanties nu hoe ze meer kunnen inzetten op Europese alternatieven en opensource-oplossingen.

Strategische vraagstukken voor de komende jaren

De snelle toename van AI-gebruik brengt belangrijke beleidsvraagstukken met zich mee, waaronder:

1. Governance en controle

Met de groei van AI-toepassingen moeten ministeries, gemeenten en provincies zorgen voor duidelijke kaders rondom dataveiligheid, auditability en modelbeheer.

2. Toegankelijkheid van publieke diensten

AI biedt kansen om digitale dienstverlening efficiënter te maken, maar mag geen obstakels creëren voor burgers die minder digitaal vaardig zijn.

3. Europese digitale autonomie

De wens om minder afhankelijk te worden van Amerikaanse modellen vraagt om investeringen in Europese AI-infrastructuur, opensource foundation models en publieke innovatieprogramma’s.

Conclusie

Nederlandse overheden zetten generatieve AI in een ongekend tempo in. In één jaar tijd groeide het aantal toepassingen van acht naar 81, waarvan een groot deel dagelijks wordt gebruikt. Vooral gemeenten benutten AI-chatbots om processen te versnellen en dienstverlening te moderniseren.

Maar met deze groei komt ook een strategische uitdaging: de overgrote afhankelijkheid van Amerikaanse foundation models. De komende jaren zullen bepalend zijn voor de vraag of Nederland, en breder Europa, een zelfstandige en betrouwbare AI-infrastructuur kan opbouwen.