AI op school: durf te kiezen voor het onderwijs

Artificiële intelligentie (AI) toepassen in de klas of op school is inmiddels geen toekomstmuziek meer, maar steeds vaker een realiteit. Of het nu gaat om gepersonaliseerd leren, automatische evaluaties of slimme planningssystemen: AI belooft tijdswinst, maatwerk en efficiëntie. Achter elke nieuwe toepassing schuilen echter ook belangrijke vragen. Maken we hiermee het onderwijs écht beter? Helpt deze toepassing de leerling beter leren? En past deze technologie bij onze visie op goed onderwijs?

Het zijn essentiële vragen, waarvan de antwoorden niet bij voorbaat positief of negatief zijn. Door ze te stellen wordt duidelijk onder welke voorwaarden de inzet van AI gewenst is. Deze vragen zetten geen rem op AI of innovatie, maar maken duidelijk wat de échte en gewenste vernieuwing is.

Onderwijs geven en ontvangen draait om mensen. Goede relaties in de klas, vertrouwen in de docent en het bieden van een veilige context zijn noodzakelijk voor positieve leerervaringen. Technologie kan daarbij ondersteunen. Adaptieve leermiddelen of AI-toepassingen helpen leraren bij het lesgeven en evalueren van resultaten, en lesmateriaal kan op maat gemaakt worden voor iedere leerling.

Het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI) ontwikkelt en onderzoekt verantwoorde educatieve AI. Ook de Nederlandse AI Coalitie beschrijft in haar onderwijsmanifest de kansen voor AI in het onderwijs. Toch ligt de kracht van AI vooral in de ondersteuning van leerprocessen en leermogelijkheden, niet in het vervangen van de menselijke factor. Eerdere technologische beloften in het onderwijs die niet of slechts deels zijn waargemaakt, moeten ons daarbij waakzaam houden.

Onderwijs is gebouwd op waarden als autonomie, gelijkheid, inclusie en vertrouwen. AI kent die waarden niet, tenzij scholen ze expliciet maken en hun keuzes voor toepassingen daarop afstemmen. Technologiebedrijven ontwikkelen AI met andere doelen, vaak gericht op schaalbaarheid en winst, in plaats van pedagogische uitgangspunten of gelijke kansen.

Vaak komen AI-toepassingen de school binnen via enthousiaste leraren of leerlingen. Het aanbod creëert dan de vraag, niet andersom. Daarmee bepalen aanbieders de voorwaarden. Dat brengt risico’s met zich mee, zoals afhankelijkheid, ongewenste voorwaarden en onbekende gevolgen voor het leerproces.

Een tegenkracht kan ontstaan door een doordacht AI-beleid als onderdeel van het ICT- en onderwijsbeleid. Zo’n beleid hoeft niet alles vooraf vast te leggen, maar moet richting geven. Wat vinden we als school belangrijk? Wat accepteren we wel en wat niet? Welke standaarden hanteren we voor betrouwbaarheid, uitlegbaarheid en veiligheid? En vooral: hoe zorgen we ervoor dat AI het leren versterkt in plaats van ondermijnt?

Scholen moeten bovendien begrijpen wat er op hen afkomt. Leraren moeten zich bewust zijn van hoe AI werkt, waar de grenzen liggen en wat dit betekent voor de dagelijkse praktijk. Digitale geletterdheid, kritisch denken en ethisch bewustzijn zijn basiscompetenties. Dat vraagt om meer dan losse trainingen: er moet ruimte zijn om ervaring en expertise op te bouwen en te delen.

Scholengroep Spinoza in Voorburg laat zien hoe dit kan. De scholengroep van twaalf middelbare scholen heeft een Innovation Board die innovatie stimuleert. Er is een AI-beleid ontwikkeld, met een AI-toets (een vragenlijst om toepassingen te beoordelen) en sinds 2024 een AI-coördinator. Ook zijn er tien Gemini-pilots gestart, elk met een eigen onderzoeksvraag.

Voor medewerkers is een AI-cursus ontwikkeld en zijn er workshops op maat. Daarnaast is er een landingspagina gelanceerd met informatie en tips over AI. Zo houdt de scholengroep regie en stimuleert zij verantwoorde innovatie.

Verantwoorde inzet van AI is niet alleen een taak van scholen of besturen. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid van sectororganisaties, aanbieders, ontwikkelaars, ouders en overheden. In het mbo en hoger onderwijs speelt de EdTech-community een rol bij het koppelen van onderwijs en EdTech-bedrijven. In het funderend onderwijs ontwikkelt Edu-V een afsprakenstelsel. Kennisnet biedt handvatten voor verantwoorde inzet.

Het is van belang dat scholen en het onderwijsveld de regie nemen. Niet de logica van de markt of de techniek moet leidend zijn, maar de invloed op leren, rolverdeling in de klas en de ontwikkeling van de leerling.

De oproep aan scholen luidt: onderzoek de kansen. Laat je niet leiden door vage beloften over leeropbrengsten of tijdswinst, maar maak bewuste keuzes op basis van gedeelde waarden en een onderwijsvisie. Zoek samenwerking, durf te kiezen en zorg dat AI daadwerkelijk het onderwijs versterkt.

De auteurs van dit artikel: Evelijn Jeunink is Manager Onderzoek en Ontwikkeling en Privacy Adviseur bij Privacy op School.

Henk van de Hoef is onderwijskundige en Directeur bij Privacy op School. Privacy op School is een organisatie die álle organisaties in het onderwijs helpt en ondersteunt bij privacy en informa- tiebeveiligingsvraagstukken, waar AI een steeds belangrijker onderdeel van uitmaakt.