AI en creativiteit: Kan kunstmatige intelligentie echte kunst maken?

zondag, 06 juli 2025 om 9:00

AI creativiteit staat volop in de schijnwerpers. Een hyperrealistisch schilderij in de stijl van Rembrandt kwam niet uit het atelier van een meester-schilder, maar uit een datacenter (The Next Rembrandt).

Tegelijkertijd lanceert OpenAI met DALL-E 3 een tool waarmee iedereen met een paar woorden verbluffende illustraties kan maken. Terwijl componist-algoritme AIVA complete soundtracks produceert voor films en games, publiceert een studie in Nature dat lezers AI-gedichten soms hoger waarderen dan menselijke verzen. Deze voorbeelden voeden de vraag: maakt AI kunst of kopieert het alleen?

Wanneer is iets “creatief”?

Psychologe Margaret Boden definieert creativiteit als het scheppen van iets nieuws én waardevols. Zij onderscheidt:

Combinatorische creativiteit – bekende ideeën versmelten tot iets onverwachts.
Exploratoire creativiteit – variaties zoeken binnen een stijl of genre.
Transformationele creativiteit – de spelregels zelf veranderen.

Met die definitie kunnen we een meetlat voor AI vs menselijke creativiteit bouwen. Een algoritme is pas creatief als het originele, betekenisvolle output genereert die mensen waardevol vinden. Het is niet voldoende om alleen maar patronen na te bootsen.

Voorbeelden van AI-kunst en -muziek

Het Next Rembrandt-project: data-wetenschappers analyseerden 346 schilderijen en printten pixel voor penseelstreek een “nieuwe” Rembrandt
DALL-E 3-illustraties: tekstprompts worden via ChatGPT omgezet in beeld-instructies, waardoor lay-outs coherent blijven
AIVA-composities: van romantische orkestwerken tot trap-beats, gebruikt door YouTubers en game-studio’s
ChatGPT-poëzie: een studie aan de Universiteit van Pittsburgh toont dat niet-experts AI-gedichten soms creatiever achten dan humanistische varianten
Refik Anadol’s ‘Living Architecture: Gehry’: een immersieve installatie die miljoenen datapoints uit Frank Gehry-ontwerpen omzet in bewegende landschappen in het Guggenheim Bilbao

Deze creatieve AI voorbeelden bewijzen dat generatieve modellen niet langer curiositeiten zijn, maar cultureel relevant werk afleveren.

Hoe AI creëert: leren van tonnen voorbeelden

Generatieve netwerken zoals GPT-4o en DALL-E 3 worden gevoed met miljarden fragmenten tekst, beeld of audio. Tijdens de training berekent het model waarschijnlijkheden: welk woord of welke pixel volgt meestal op de vorige? Daardoor ontstaat een statistisch geheugen in plaats van een bewustzijn.

Het menselijk brein werkt fundamenteel anders. Neurons vormen dynamische circuits waarbij identiteit, emotie en zintuiglijke ervaring meespelen. Toch toont wiskundige Marcus du Sautoy aan dat algoritmen verrassend vaak onze creativiteitstests doorstaan, mits ze genoeg data en rekentijd krijgen.

Zijn “Lovelace-test” stelt: als een programma een verrassing kan produceren die de makers niet voorspelden, mogen we van creativiteit spreken.

Belangrijk is de latente ruimte: een enorm coördinatensysteem waarin AI nieuwe combinaties verkent. Daaruit rolt soms radicaal werk, maar even vaak een gemiddelde van alles wat al bestond. De kans op derivatieve output blijft dus groot.

Kritiek: mist AI een ziel of eigen intentie?

Sciencefiction-schrijver Ted Chiang betoogt dat echte kunst begint bij menselijke intentie en empathie, twee zaken die een algoritme niet bezit. Jaron Lanier gaat verder: hij ziet AI als een “spiegel” die enkel reflecteert wat wij erin stoppen. Critici wijzen op:

Ontbrekende emoties – algoritmen begrijpen niet wat pijn, liefde of verlies betekent
Databias en auteursrecht – trainingsdata bevat ongeoorloofde kopieën en cultureel vooringenomen materiaal
Economische druk – grote tech-spelers outsourcen creativiteit om kosten te drukken, niet om kunst te verrijken

Tegenstanders noemen AI-kunst daarom “kul zonder ziel”. Toch toont onderzoek dat veel publiek moeilijk verschil ziet, wat de discussie extra scherp maakt.

Samenwerking tussen mens en machine

De meest opwindende ontwikkelingen ontstaan in co-creatie:

Mode – ontwerpers gebruiken Midjourney en Firefly om razendsnel moodboards te maken en itereren vervolgens handmatig
Muziekproductie – producers laten AIVA akkoorden genereren en voegen daarna menselijke expressie toe met live-instrumenten.
Visuele kunst – Refik Anadol bouwt custom AI-modellen op exclusieve datasets, zodat elke installatie een unieke signatuur heeft
Literatuur – auteurs als Liz A. Long schrijven afwisselend regels met ChatGPT om tot hybride poëzie te komen

In de praktijk blijkt de workflow vaak: AI brainstormt, mens curat. De kunstenaar stuurt prompts, selecteert output, voegt nuance toe en neemt de conceptuele beslissingen. Volgens Vogue-icoon Norma Kamali is AI “een nieuwe penseel” die haar erfgoed levend houdt zonder haar visie te verzwakken

Conclusie: een nieuw soort creativiteit

Makes AI art? Ja én nee. AI kan originele combinaties scheppen die ons verrassen en ontroeren. Maar het mist bewustzijn, intentie en context. Daarom fungeert het op zijn best als katalysator voor menselijke creativiteit. Kunstenaars die de technologie omarmen, vergroten hun verbeeldingsruimte in plaats van die uit te besteden. De toekomst ligt in symbiose: menselijkheid bepaalt de vraag waarom, AI versnelt het hoe.