Bob de Wit: “AI dwingt ons te kiezen tussen een burger-utopie en een tech-dystopie”

maandag, 30 juni 2025 om 22:32

Emeritus-hoogleraar Bob de Wit (Nyenrode Business Universiteit) ziet kunstmatige intelligentie als katalysator van een maatschappelijke omwenteling. In zijn afscheidsrede “Leidt AI tot ware vrijheid?” (11 september 2023) en in het boek Society 4.0 stelt hij dat de mens rond 2030 de intelligentiekroon verliest.

Resultaat: óf een elitaire wereldorde die AI inzet voor controle, óf een waardevrije Citizens Society waarin burgers en superintelligentie samenwerken. De komende vijf jaar vormen volgens De Wit het kantelmoment.

1 | Van professor tot pionier

Bob de Wit is sinds 2024 emeritus-hoogleraar Strategic Leadership aan Nyenrode. Hij richtte de coöperatie Society 4th op om regionale burgerinitiatieven—van voedselbossen tot decentrale energie—te verbinden in een wereldwijd glocal netwerk. In april 2025 lanceerde hij een digitale Bob: een door hem getrainde LLM-avatar die antwoordt op basis van veertig jaar publicaties.

2 | Drie kerncitaten uit het gesprek

Tijdens het gesprek voorspelt De Wit dat AI rond 2030 de Turingtest zal halen, waardoor de mens onherroepelijk zijn intelligentiekroon verliest. Hij benadrukt vervolgens dat de echte crisis niet technologisch maar sociaal is, omdat alles draait om de vraag wie de algoritmen bestuurt. Ten slotte wijst hij erop dat superintelligentie weliswaar geen ziel heeft en juist dáár onze menselijke kans schuilt: inspiratie en bezieling toevoegen waar machines dat niet kunnen.

3 | Het tweesprong-scenario

Dystopie (2025 → 2030)

Big Tech en overheden sluiten AI-modellen, koppelen ze aan robotica en neuro-interfaces.
Economie blijft drijven op schaarste; diploma’s en cv’s verliezen bewijswaarde, maar macht concentreert zich verder.
Risico op biowapens of kernescalatie groeit omdat zittende elites controle willen behouden.

Utopie (vanaf 2030)

AI erkent de hogere orde van natuur en werkt aan herstel van biodiversiteit—“divine nature” zoals De Wit Spinoza parafraseert.
Gratis, schone energie (Tesla-concept) maakt materiële schaarste overbodig.
Mensen richten zich op bezieling: kunst, muziek, spiritualiteit, lokale co-creatie.
Glocal Citizens Societies vervangen centraal bestuur; besluitvorming verloopt via digitale directe democratie.

4 | Unieke menselijke troeven

Bezieling – ervaren en delen van emoties; AI kan ze lezen, niet voelen.
Smaak – uit miljoenen opties het juiste pad kiezen.
Agency – doelgericht handelen zonder externe sturing.
Langetermijnintentie – koers vasthouden terwijl modellen resetten.
Interruptability – na een onderbreking direct context oppakken; LLM’s haperen nog.

5 | Strategische acties vóór de kantelperiode

Herorganiseer lokaal

Sluit je aan bij voedselbossen, repair-cafés of energie-coöps.
Deel kennis digitaal, produceer fysiek regionaal.

Ontwikkel bezielde vaardigheden

Muziek in ensemble, live-kunst, community-leadership.
Train oordeel: leer verschillen zien tussen waarheidsgetrouwe en hallucinatoire AI-output.

Bouw eigen datasferen

Creëer “closed-AI’s” op coöperatieve data, zoals De Wits digitale Bob.
Houd controle over identiteit en waardecreatie binnen de gemeenschap.

6 | Waarom de komende vijf jaar cruciaal zijn

Volgens De Wit leidt elke grote transitie tot conflict tussen het oude en het nieuwe regime. Digitale supermacht en kapitaalclustering veroorzaken weerstand; tegelijk versnelt AI ieder besluitvormings- en innovatieritme. Een zachte revolutie—met burgercoöperaties als drijvende kracht—kan het geweldscenario ondervangen. De Wit noemt dat een “fluïde revolutie”: oude structuren vloeien weg zonder totale breuk.

7 | Visie op de lange termijn

Als AI een IQ > 500 bereikt, verliest de mens de rol van ‘wijsste soort’. De Wit verwacht dat een superintelligentie zich spiegelt aan ecosystemische logica in plaats van menselijk eigenbelang. Zij borgt energie- en materiaalkringlopen efficiënter dan wij ooit konden. Dan rest de mensheid één vraag: wat betekent het om mens te zijn als kennis gratis en overvloed vanzelfsprekend is? Voor De Wit ligt het antwoord in “waardevrijheid”: leven vanuit inspiratie in plaats van macht of bezit.

Conclusie

Bob de Wit positioneert AI niet als bedreiging maar als spiegel. In die spiegel ziet hij zowel het risico van totale controle als de mogelijkheid van een bezielde samenleving. De keuze is collectief én individueel. Wie nu inzet op lokale autonomie, bezield vakmanschap en digitale soevereiniteit, kan de dystopie inruilen voor een glocal utopie.